ÇOCUKLARDA DÜRTÜSELLİK
DOĞUŞTAN GELEN BİR GÜÇ, ÖĞRENİLEN BİR KONTROL
Bir çocuk bir anda ağlayabilir, bağırabilir ya da arkadaşının sırasında ki kalemi izinsiz alabilir. Yetişkinler çoğu zaman bu tür davranışları ‘’ yaramazlık’’ olarak görür. Oysa bu tepkilerin arkasında, doğuştan gelen bir özellik olan dürtüsellik bulunabilir. Dürtüsellik, sadece çocukluk dönemine özgü bir zorluk degil, aslında her insanda farklı derecelerde var olan bir eğilimdir. Ancak çocuklukta beyin hala gelişim sürecinde olduğu için, bu eğilim çok daha güçlü şekilde kendini gösterebilir.
Dürtüsellik nedir?
Bir davranışı sonuçlarını düşünmeden gerçekleştirme eğilimi olarak tanımlanır. Yani kişi, ‘’önce düşünüp sonra davranmak ’’yerine,‘’önce davranıp sonra düşünür’’. Dürtüsel çocuklar genellikle hızlı kara verir, sabırsızdır, konuşurken başkalarının sözünü keser ya da sırada beklemekte zorlanır. Bu davranışlar, kötü niyetten değil öz denetim becerisinin henüz gelişmemesinden kaynaklanır.
Dürtüsellik ne zaman başlar?
Dürtüsellik doğustan vardır, ama kontrol etmeyi öğrenmek zaman alır. Beynimizin ön bölgesinde yer alan ‘’ön lob’’ dürtüleri durdurma, plan yapma ve sabır gösterme gibi becerilerden sorumludur. Ancak bu bölge, çocukluk ve ergenlik boyunca gelişmeye devam eder. Bu nedenle, bir çocuğun dürtüsel davranması çoğu zaman normal bir gelişim sürecinin parçasıdır.
- Bebeklik Dönemi (0-2 yaş): Bebekler, dürtülerini kontrol edemezler. Aç olduklarında ağlar, istediklerini hemen isterler. Bu onların doğasında vardır. Dürtüsel davranış, bu dönemde hayatta kalmak için gereklidir. Henüz ’’bekleme’’ ya da ‘’sabretme’’ becerisi yoktur. Bu yüzden bir bebek acıktığında bağırır. Bu bir dürtü kontrolsüzlüğü değil, tamamen doğal bir tepkidir.
- Erken Çocukluk Dönemi (2-6 yaş): Bu dönem, öz denetim becerilerinin filizlendiği zamandır. Çocuk artık kuralları duymaya ve anlamaya başlar ama uygulamakta zorlanır. Bir oyunda kaybettiğinde ağlaması, paylaşmakta zorlanması veya hemen tepki vermesi olağandır. Çünkü beynin dürtüleri durduran bölgesi hala olgunlaşmamıştır. Ebeveyinlerin tutarlı sınırlar koyması, çocuğun yavaş yavaş ‘’dur,düşün, sonra yap’’ davranışını öğrenmesine yardımcı olur.
- Okul Çağı (6-12 yaş): Bu yaşlarda çocuklar artık sosyal kuralları, sonuçları ve başkalarının duygularını daha iyi kavrar. Ancak bazı çocuklarda dürtüsellik hala baskın olabilir. Özellikle dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu ‘’dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu nörogelişimsel bir bozukluk ’’ olan çocuklarda bu durum daha belirgindir. Sabırlı olmayı öğrenmek, sırayla konuşmak, tepkileri kontrol etmek zamanla gelişir. Ebeveyinlerin ve öğretmenlerin sabırlı rehberliği bu süreçte çok önemlidir.
Dürtüsel Davranışlar Nasıl Fark Edilir?
Dürtüsellik her çocukta aynı biçimde görülmez. Bazı çocuklar aceleyle hareket eder, bazıları ise duygularını hemen dışa vurur.
- Söz arasını bekleyememek
- Başkalarının konuşmasını bölmek
- Tehlikeli davranıslarda bulunmak
- Oyun kurallarına uymakta zorlanmak
- Hemen sinirlenmek veya üzülmek
Bu davranışlar, çocuğun kötü ya da ‘’kontrolsüz’’ olduğu anlamına gelmez. Aksine, henüz olgunlaşmakta olan bir beyin sisteminin işaretidir.
Dürtüsellikle Başa Çıkmanın Yolları:
Dürtüselliği ortadan kaldırmak mümkün değildir, çünkü bu bir insan özelliğidir. Ama yönetilebilir. Ebeveyinler, öğretmenler ve bakım verenler çocuğun öz denetim becerisini destekleyerek bu süreci kolaylaştırabilirler.
- Sabırlı ve anlayışlı olun. Dürtüsel çocuk sıkça hata yapar. Önemli olan, cezalandırmak değil, neden böyle davrandığını anlamaktır.
- Kuralları net belirleyin. Tutarlı sınırlar çocuğa güven hissi verir. ‘’Ne zaman ne yapacagını’’ bilmek, dürtüselliği azaltır.
- Bekleme becerisini oyunla öğretin. ’’Kırmızı ışık – yeşil ışık ‘’ ya da ‘’ dondum ‘’ gibi oyunlar sabretmeyi eğlenceli hale getirir.
- Olumlu davranışı hemen fark edin. Çocuk sabırlı davrandığında, bunu övmek çok etkilidir.
- Model olun. Çocuklar yetişkinleri taklit eder. Sakin kalabilen bir ebeveyin, çocuğa bu beceriyi öğretebilir.
- Fiziksel enerjiyi yönlendirin. Spor, dans gibi etkinlikler çocuğun enerjisini sağlıklı şekilde boşaltmasını sağlar.
Dürtüsellik bir engel değil, öğrenme alanıdır. Dürtüsellik çocukluk döneminin doğal bir parçasıdır. Bazı çocuklarda daha yoğun görülse de, doğru yönlendirmeyle yönetilebilir bir özelliktir. Çocuğun dürtüselliğini bastırmak yerine, onu tanımak ve doğru biçimde desteklemek gerekir. Çünkü her çocuk kendini düzenlemeyi öğrenebilir, yeter ki çevresindeki yetişkinler bu süreçte sabırlı, tutarlı ve sevgi dolu bir rehber olsun.
YILDIZ CAFER
